natu;)
Dołączył: 23 Wrz 2007
Posty: 1
Przeczytał: 0 tematów
Ostrzeżeń: 0/5
Skąd: Poznań
|
 Wysłany: Nie 15:44, 14 Paź 2007 Temat postu: |
|
|
dr Katarzyna Pawełek WSPiA
Patologie społeczne
(wykłady- II rok pedagogiki)
CELE ZAJĘĆ
1) Wyjaśnienie podstawowych pojęć: norma, dewiacja, patologia. Omówienie kryteriów przystosowania.
2) Przekazanie podstawowej wiedzy o bezpośrednich skutkach działania alkoholu, procesie uzależnienia od alkoholu, funkcjonowaniu rodzin z problemem alkoholowym, możliwościach leczenia i zapobiegania alkoholizmowi.
3) Podjęcie otwartej rozmowy o narkotykach i przekazanie informacji o ich typach i specyfice działania, sygnałach ostrzegawczych, fazach uzależnienia, następstwach zdrowotnych i społecznych.
4) Przekazanie wiedzy o prostytucji, jej rodzajach i formach oraz zjawiskach jej towarzyszących (przemysł erotyczny, handel kobietami).
I. Patologia społeczna: wprowadzenie w problematykę zajęć, kontekst teoretyczny i podstawowe pojęcia (2 godz.)
1. Patologia jako teoria zjawisk patologicznych
2. Patologia jako specyficzna odmiana rzeczywistości społecznej
3. Wybrane zjawiska patologiczne
4. Norma- patologia- dewiacja
a) Dlaczego tak trudno o prostą definicję patologii?
b) Co to jest norma?
c) Względność kryteriów (rodzaje norm), zmienność norm w czasie i przestrzeni, kontekst kulturowy
Literatura
Ř A. Nowak & E. Wysoka (2001). Problemy i zagrożenia społeczne we współczesnym świecie. Katowice: „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe, rozdz. 1
Ř L. Pytka (2000) Pedagogika resocjalizacyjna. Warszawa: Akademia Pedagogiki Specjalnej, rozdz. 1 pkt. 1.3
Ř W. W. Szczęsny (2003). Zarys resocjalizacji z elementami patologii społecznej i profilaktyki. Warszawa: Wydawnictw Akademickie „Żak”. Część II rozdz. 1, 2
II. Zjawiska patologiczne w wybranych ujęciach teoretycznych (3 godz.)
1. Teorie biologiczne: badania genealogiczne, gemelliologiczne, adopcyjne, zaburzonej struktury chromosomów
2. Rola czynników psychobiologicznych
3. Teorie psychologiczne
4. Teorie socjologiczne
Literatura
Ř A. Nowak & E. Wysoka (2001). Problemy i zagrożenia społeczne we współczesnym świecie. Katowice: „Śląsk” Wydawnictwo Naukowe, rozdz. 2
WYBRANE ZJAWISKA PATOLOGICZNE
III. Alkoholizm: choroba i problem społeczny (5 godz.)
1. Alkohol: definicja WHO, rodzaje i właściwości
2. Upicie zwykłe i patologiczne
3. Pijaństwo a zespół uzależnienia od alkoholu.
4. Palimpsesty i objawy ostrzegawcze
5. Zespół uzależnienia od alkoholu
1. Zmiana tolerancji na alkohol
2. Upośledzenie kontroli nad piciem
3. Alkoholowy zespół abstynencyjny a rzekomy/ wtórny zespół abstynencyjny
4. Ciągi picia
2. Przebieg i fazy choroby alkoholowej
3. Alkoholizm jako choroba emocji, kontroli, zakłamania
4. Funkcjonowanie rodziny z problemem alkoholowym
1. Koalkoholizm (współuzależnienie)
2. Cechy rodziny: zaprzeczanie, wstyd (izolacja społeczna, kłamstwa, złość), bezradność, niepewność, s
3. Fazy przystosowania się rodziny do problemu nadużywania alkoholu (wg J. Jackson)
4. System ról rodzinnych: Uzależniony, Pełnomocnik, role dzieci (Heros/ Bohater Rodzinny; Kozioł Ofiarny; Zapomniane Dziecko/ Aniołek; Maskotka/ Błazen)
5. Leczenie i zapobieganie
➢ Instytucje państwowe i pozarządowe (programy i kampanie profilaktyczne)
➢ Grupy samopomocy: AA, Al.- Anon, DDA, Al.- Ateen, Al.-Atot- 12 Kroków, 12 Tradycji
➢ Rola rodziny
Literatura
- B. T. Woronowicz (1998) Alkoholizm jest chorobą, PARPA, Warszawa (Podstawowe wiadomości o alkoholu; Zatrucie alkoholem i jego konsekwencje; Motywy picia; Czynniki wpływające na rozwój uzależnienia; Nadużywanie alkoholu; Pijaństwo a alkoholizm; Od pijaństwa do uzależnienia; Objawy ostrzegawcze; Fazy alkoholizmu według Jellinka; Uzależnienie od alkoholu według Światowej Organizacji Zdrowia; Kilka uwag i leczeniu; Samopomoc; Współuzależnienie; Dzieci alkoholików)
IV. Narkotyki i narkomania (5 godz.)
1. Środki odurzające- rodzaje i właściwości: tłumiące, pobudzające, opiaty, halucynogeny, sterydy (charakterystyka poszczególnych kategorii)
2. Jak rozpoznać czy człowiek sięga po narkotyki? Sygnały ostrzegawcze
3. Od eksperymentowania do uzależnienia: stadia uzależnienia:
1. Eksperymentowanie
2. Poszukiwanie narkotycznych doznań
3. Uzależnienie od doznań po narkotyku
4. Narkotyk potrzebny do normalnego funkcjonowania i samopoczucia
4. Zdrowotne i społeczne następstwa zażywania narkotyków:
- Narkotyki a AIDS
- Narkotyki i ryzykowne zachowania: prostytucja jako sposób zdobywania środków na narkotyki
5. Przyczyny: społeczne, kulturowe i indywidualne
6. Leczenie i profilaktyka:
a) Terapia ukierunkowana na abstynencję- społeczności terapeutyczne
b) Terapia zindywidualizowana
c) Praktyka harm redaction: edukacja, wymiana igieł i strzykawek, terapia substytucyjna (program metadonowy)
d) Instytucje i rodzina
7. Narkotyki a przestępczość: rynek narkotykowy
Literatura
- S. Carper, T. Dimoff (1993) Jak rozpoznać czy dziecko sięga po narkotyki. Warszawa, rozdz. 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10
- Z. Juczyński (2003) Narkomania. Warszawa: PZWL, rozdz. 2
V. Prostytucja (5 godz.)
1. Prostytucja jako towar rynkowy
2. Formy prostytucji: dziecięca, kobieca, męska
3. Sponsoring jako forma prostytucji
4. Kategorie prostytucji: homoseksualna, heteroseksualna i biseksualna.
5. Przestępstwa związane z prostytucją: stręczycielstwo, sutenerstwo, kuplerstwo
6. Psychologiczne skutki pornografii
7. Handel kobietami i wymuszona prostytucja:
➔ Rozmiary zjawiska i jego ofiary
➔ Działania międzynarodowe przeciwko przestępstwu handlu kobietami: ONZ, Rada Europy, Unia Europejska
Literatura
v V. B. Cline (1996) Skutki pornografii. Dowody eksperymentalne i kliniczne. Gdańsk: HLI, (V. B. Cline Skutki pornografii, J. Szafraniec Jaki obraz kobiety lansują polskie media?)
v K. Imieliński (1990) Manowce seksu. Prostytucja. Łódź: RES POLONA, - str. 9-16 (definicja), 111-136 (przyczyny uprawiania prostytucji, prostytucja dziecięca, męska), 141-150 (klienci prostytutek), 164-184 (walka z prostytucją; stręczycielstwo, sutenerstwo, kuplerstwo; prostytucja i AIDS)
v R. Gardian (2007) Zjawisko sponsoringu jako forma prostytucji kobiecej. Kraków: Impuls, str. 33-56 (Etiologia i skutki prostytucji oraz próba przybliżenia zjawiska sponsoringu)
Materiał pomocniczy
Film Hanna i Adam Bogoryja Zakrzewscy pt. "Szlaufy"
Warunek zaliczenia przedmiotu
Otrzymanie pozytywnej oceny z egzaminu końcowego obejmującego materiały z wykładów i literaturę.
Problemy
1) Patologia społeczna- pojęcie i przedmiot zainteresowań.
2) Norma i patologia- kryteria przystosowania, zmienność norm w czasie i przestrzeni, kontekst kulturowy.
3) Definicja uzależnienia wg WHO.
4) Fazy upicia zwykłego- procesy psychiczne, zachowania, pobudzenie ruchowe.
5) Najważniejsze sygnały ostrzegawcze rozwijającego się uzależnienia od alkoholu i ich krótka charakterystyka.
6) Różnica między pijaństwem a alkoholizmem.
7) Różnica między alkoholowym a rzekomym (wtórnym) zespołem abstynencyjnym.
Przebieg i fazy choroby alkoholowej.
9) Funkcjonowanie rodziny w problemem alkoholowym: rodzina funkcjonalna i dysfunkcjonalna, koalkoholizm (współuzależnienie), fazy przystosowania się rodziny do problemu nadużywania alkoholu (wg Jackson)
10) Role rodzinne pełnione przez dziecko w rodzinie alkoholowej: bohater rodzinny (heros), zagubione dziecko (aniołek), kozioł ofiarny i maskotka (clown).
11) Cechy charakterystyczne rodziny dotkniętej problemem alkoholowym.
12) Główne powody, które mogą skłonić dziecko do wzięcia narkotyku.
13) Sygnały ostrzegawcze, wskazujące na to, że młody człowiek sięga po narkotyki.
14) Rodzaje i właściwości środków odurzających.
15) Cechy charakterystyczne dla I/ II/ III/ IV fazy uzależnienia od narkotyków.
16) Dlaczego z narkomanią wiąże się podwyższone ryzyko zachorowania na AIDS?
17) Prostytucja- pojęcie, formy i kategorie.
1 Sposoby przeciwdziałania prostytucji (prohibicja, reglamentaryzm, neoreglamentaryzm).
19) Przestępstwa związane z prostytucją: stręczycielstwo, sutenerstwo, kuplerstwo.
20) Klienci prostytutek- typy wg Greenwalda
Dodane po 19 minutach:
Psychologia przestępczości
Psychologiczne determinanty wyjaśniania zachowań dewiacyjnych i przestępczych
Wybrane stanowiska psychologiczne
Psychoanalityczne wyjaśnianie przestępczości
Koncepcja Hansa Eysencka
Teoria kontroli (powstrzymywania) Waltera Recklessa
Koncepcja umiejscowienia kontroli Juliana Rottera
Psychologia agresywnego zachowania się
Wprowadzenie
Cechą charakterystyczną stanowiska psychologicznego jest odwoływanie się w wyjaśnianiu genezy zachowań przestępczych do zmiennych psychologicznych, które uważane są za główne przyczyny tych zachowań
Wprowadzenie
Kryminogenna rola czynników psychologicznych polega- zdaniem M. Cioska- na tym, że zmienne te albo sprzyjają wyborowi zachowania przestępczego w określonych sytuacjach (np. agresywność), albo utrudniają wybór postępowania właściwego (np. niski poziom inteligencji)
Psychoanalityczne wyjaśnianie zjawiska przestępczości
Koncepcja rozwoju osobowości i socjalizacji Z. Freuda stała się inspiracją dla badań empirycznych i programów resocjalizacyjnych w kryminologii
Psychoanalityczne wyjaśnianie zjawiska przestępczości: podstawowe założenia
Wszelkie zachowania człowieka podlegają zasadzie determinizmu, tj. zachowania człowieka i jego procesy psychiczne posiadają jedną lub więcej przyczyn, nieświadomych lub świadomych, dających się poznać w drodze szczegółowej analizy diagnostycznej
Jeśli chodzi o zachowania przestępcze, to analiza samego zachowania jest niewystarczająca, gdyż niejednokrotnie sprawca czynu nie jest świadomy motywów swojego działania
Poszukiwanie etiologii zachowań przestępczych, to poszukiwanie nieświadomych i świadomych przyczyn
Psychoanalityczne wyjaśnianie zjawiska przestępczości: podstawowe założenia
Zrozumienie różnorodnych procesów psychicznych i zachowania człowieka możliwe jest dzięki przyjęciu zasady podziału psychiki na świadomą i nieświadomą. Prawdziwą rzeczywistością psychiczną jest nieświadomość
Wszelkie zachowanie człowieka, w tym także przestępcze, ma charakter celowy i funkcjonalny, jest umotywowane i skierowane ku osiągnięciu jakiegoś „dobra”, tj. zaspokojenia potrzeby
Psychoanalityczne wyjaśnianie zjawiska przestępczości
Życie psychiczne człowieka podlega stałemu rozwojowi, który dokonuje się w procesie socjalizacji, za pomocą takich mechanizmów jak:
- identyfikacja (= proces, za pomocą którego człowiek przejmuje cechy osobowości od dorosłych, szczególnie osób znaczących)
- przemieszczenie
- sublimacja
Psychoanalityczne wyjaśnianie zjawiska przestępczości
Socjalizacja to uczenie się podporządkowania wymogom i nakazom kultury. Okres wczesnego dzieciństwa ma najważniejsze znaczenie dla całego przebiegu procesu socjalizacji
Psychoanalityczne wyjaśnianie przestępczości: koncepcja osobowości Zygmunta Freuda
ID
najstarszy i najbardziej pierwotny obszar psychiki; działa na zasadzie Nirwany i przyjemności
EGO
reprezentuje rozum i rozwagę, kieruje się zasadą realizmu; dobrze wykształcone zapewnia myślenie racjonalne, logiczne, realistyczne, nastawione na antycypację przyszłych zdarzeń
Psychoanalityczne wyjaśnianie przestępczości: koncepcja osobowości Zygmunta Freuda
SUPEREGO
Powstrzymuje impulsy id (szczególnie te, najbardziej potępiane przez społeczeństwo), oddziałuje na ego w celu dokonywania zmiany osiągnięć realnych na moralne (sublimacja), przypomina o ciągłym dążeniu do doskonałości
Powstaje w drodze introjekcji, tzn. włączenia tych wszystkich wartości, które e ciągu życia podziwia dziecko u swoich rodziców i które często naśladuje
Składa się z dwóch części: ja idealnego, w którym tkwią wszystkie wartości, za które otrzymuje się nagrody, oraz sumienia, które reprezentuje istniejące napięcia oraz wyobrażenie karanych i zakazanych dziedzin aktywności
Psychoanalityczne wyjaśnianie przestępczości: koncepcja Zygmunta Freuda
Freud przyjął, że istnieją dwa podstawowe popędy kierujące aktywnością człowieka:
Popęd (seksualny) życia- Eros
Popęd śmierci- Thanatos
Psychoanalityczne wyjaśnianie przestępczości
Freud pojęcie przestępczości utożsamiał z agresywnością. Uważał, że człowiek jest z natury zły, wrogi i agresywny, a więc każdy może być potencjalnym przestępcą, jeżeli w procesie socjalizacji nie nauczy się powstrzymywać swoich wrogich popędów
Psychoanalityczne wyjaśnianie przestępczości
Założenia prawidłowej socjalizacji: dojrzałość osób realizujących zabiegi socjalizacyjne; stawianie dziecku adekwatnych wymagań; konsekwencja
W badaniu etiologii zachowań przestępczych zachowań najważniejszym jest wszechstronne poznanie rodziny, jej struktury, relacji między poszczególnymi członkami i odniesienie tego do zachowań dziecka
Psychoanalityczne wyjaśnianie przestępczości: podsumowanie
Psychoanaliza zapoczątkowała nowy kierunek poszukiwań przyczyn przestępczości, polegający na badaniu procesu socjalizacji, a nie tylko konstytucjonalnych czynników tkwiących w jednostce
Psychoanalityczne wyjaśnianie przestępczości: podsumowanie
Dyskusyjna jest podstawowa teza przyjęta przez psychoanalityków: przestępstwo jest wynikiem wewnętrznego konfliktu (często nieuświadomionego) pomiędzy instynktownymi dążeniami id, które są aspołeczne, a  łami zawartymi w superego, które wyrażają normy i oczekiwania społeczne. Konflikt ten powstaje na tle wadliwej socjalizacji i źle wykształconego ego i superego, które są odpowiedzialne za harmonijne i zrównoważone funkcjonowanie osobowości
Koncepcja Hansa Eysencka
Opiera się na przeciwstawieniu dwóch, warunkowanych biologicznie, typów układu nerwowego, różniących się od siebie przebiegiem procesów pobudzania i hamowania.
Typy te stanowiły podstawowy wymiar osobowości, prowadziły do wyróżnienia: ekstrawertyków i introwertyków
Koncepcja Hansa Eysencka
Socjalizacja jest procesem warunkowania, tzn. nabywania i utrwalania odruchów warunkowych, odpowiadających wymogom społecznym
Socjalizacja (= przystosowanie społeczne) ma polegać na wytworzeniu u dziecka odruchu warunkowego reagowania lękiem na wszelkie zachowania społecznie nieakceptowane. Zasadnicze znaczenie odgrywa w nim indywidualna podatność na warunkowanie
Koncepcja Hansa Eysencka
W przypadku ekstrawertyków wrodzone właściwości systemu nerwowego sprawiają, że proces socjalizacji jest trudniejszy (= są trudniejsi do zsocjalizowania) i wymaga więcej wysiłku niż u introwertyków.
W procesie socjalizacji ważną rolę odgrywa kolejny czynnik, mający podłoże biologiczne, tj. neurotyzm (wrodzona właściwość dotycząca aktywności AUN)
Koncepcja Hansa Eysencka
Stopień neurotyzmu może mieć zasadnicze znaczenie w procesie socjalizacji, gdyż wysoka neurotyczność nie sprzyja dobremu warunkowaniu (wzbudza nieadekwatny do działających bodźców poziom lęku). Dlatego można oczekiwać, że osoby cechujące się wysokim stopniem ekstrawersji i neurotyzmu będą najtrudniej utrwalać odruchy pozwalające im unikać zachowań antyspołecznych
Koncepcja Hansa Eysencka
Trzeci wymiar, tj. psychotyzm dodany w latach 70-tych), jest niezależny od dwóch pozostałych (ekstrawersja- introwersja; neurotyzm)
Czynnik, który został opisany jedynie w warstwie behawioralnej, brak natomiast opisów konstytucjonalnych.
Osoby osiągające wysokie wyniki w skali psychotyzmu charakteryzują takie cechy i właściwości (najogólniej): samotność, brak przywiązania do innych (wyraża się w braku dbałości o innych i nieliczeniu się z innymi), nieprzystosowanie psychiczne, okrucieństwo, „nieludzkość”, brak uczuć i wrażliwości, poszukiwanie wrażeń i sensacji, wrogość, agresywność, dziwaczne i niezwykłe upodobania, lekceważenie niebezpieczeństw, ryzykanctwo, bawienie się cudzym kosztem, denerwowanie innych (dokuczanie innym)
Koncepcja Hansa Eysencka
Osoby, które w kwestionariuszach Eysencka mierzących ekstrawersję-introwersję, neurotyzm i psychotyzm będą uzyskiwały wysokie wyniki, mogą częściej niż osoby uzyskujące w tych skalach niskie wyniki zostać dewiantami i/lub przestępcami
Teoria kontroli (powstrzymywania) Waltera C. Recklessa
Podstawowe założenie wynikało z próby odpowiedzi na pytanie: co decyduje o zaangażowaniu (lub nie) w działalność przestępczą? Jest to stopień odporności na pokusę stania się dewiantem i przestępcą
Jednostka w społecznym funkcjonowaniu jest nieustannie narażona na możliwość „zarażenia się przestępczością” (jak organizm na zarazki), gdyż tego typu zachowania to nieodłączny atrybut życia społecznego (por. E. Durkheim, K. T. Erikson)
Teoria kontroli (powstrzymywania) Waltera C. Recklessa
Istnieją pewne mechanizmy („system odpornościowy”), które umożliwiają opieranie się naciskom, np. grupowym (ZEWNĘTRZNA KONTROLA) i nieuleganie pokusom (WEWNĘTRZNA KONTROLA)
Teoria kontroli (powstrzymywania) Waltera C. Recklessa
Czynniki określone jako „zarażające przestępczością”- dwie postacie:
POCIĄGACZE
POPYCHACZE
Teoria kontroli (powstrzymywania) Waltera C. Recklessa
POCIĄGACZE (PULL)- dotyczą aktualnych warunków społecznych (tj. funkcjonujące wzory zachowań, normy, które mówią jak w sposób legalny osiągnąć sukces, wzory zaspokajania własnych potrzeb i aspiracji, mniej lub bardziej dostępnych dla jednostki z różnych grup społecznych; złe towarzystwo, podkultura przestępcza i dewiacyjna, kariery przestępcze „lansowane” przez media)
Teoria kontroli (powstrzymywania) Waltera C. Recklessa
POPYCHACZE (PUSH)- dotyczą biologicznych i psychologicznych czynników (dominujące motywy, postawy, napięcia, lęki, niezadowolenie, agresywność, wyolbrzymianie swoich problemów, potrzeba natychmiastowej gratyfikacji itp.)
Teoria kontroli (powstrzymywania) Waltera C. Recklessa
Model oddziaływania kontroli wewnętrznej
Kształtuje się w procesie socjalizacji, jest przede wszystkim wynikiem moralnego wychowania i rozwoju jednostki
Wskaźniki prawidłowo ukształtowanej kontroli wewnętrznej:
Adekwatny obraz siebie (temu wymiarowi autor przypisywał centralne miejsce w swojej koncepcji)
Nastawienie na realizację zadań przy jasno sformułowanych celach życiowych
Realistyczny, w stosunku do możliwości, poziom aspiracji
Zdolność do znoszenia frustracji
Identyfikacja z normami prawnymi i moralnymi
Rozwinięta kontrola wewnętrzna umożliwia przeciwstawianie się zewnętrznym presjom, radzenie sobie w sytuacjach konfliktowych, unikanie ryzyka itp.
Model oddziaływania kontroli zewnętrznej
Kontrolę zewnętrzną stanowią wszystkie te czynniki w bezpośrednim środowisku jednostki, które utrzymują ją w pewnych ryzach, a więc obowiązujące normy prawne i zasady moralne, przypisane im sankcje, zinstytucjonalizowane cele i oczekiwania społeczne, jak również wpływ kolegów i rówieśników
Kontrola zewnętrzna to naciski grupowe (społeczne) do posłuszeństwa względem obowiązujących norm, do wypełniania nakazów pełnionych ról zgodnie z oczekiwaniami, tradycją i potrzebami społecznymi
Koncepcja umiejscowienia kontroli (koncepcja kontroli) Juliana B. Rottera
Kontrola to mechanizm wyuczony (warunkowanie instrumentalne)- człowiek ucząc się zdobywa wiedzę o przyjemnych (+) i nieprzyjemnych (-) skutkach swojego zachowania i o różnych możliwościach zaspokajania potrzeb:
PODOBNA SYTUACJA→ DECYZJA O ZACHOWANIU→ OCZEKIWANIE TAKICH SAMYCH REZULTATÓW (+ lub -) → PRAWDOPODOBIEŃSTWO WYSTĄPIENIA OKREŚLONYCH SKUTKÓW→ „OCZEKIWANIA” - dwie postaci: (1) zgeneralizowana (uogólnienie wszystkich dotychczasowych związków zachowanie- wzmocnienie w postaci zaspokojenia potrzeb, im więcej wystąpiło pozytywnych wzmocnień, tym większe prawdopodobieństwo istnienia przekonania, że każde następne działanie jednostki niezależnie od sytuacji przyniesie oczekiwany rezultat) i (2) specyficzna (związane są z pewną klasą zachowań)
Koncepcja umiejscowienia kontroli (koncepcja kontroli) Juliana B. Rottera
PRZYKŁAD:
W momencie głodu jednostka ma przekonanie, na podstawie dotychczasowych doświadczeń, że ten lub innych lokal gastronomiczny może lepiej zaspokoić jej głód, w zależności od jej upodobań smakowych, posiadanych środków finansowych i możliwości dotarcia do niego
Koncepcja umiejscowienia kontroli (koncepcja kontroli) Juliana B. Rottera
Poczucie kontroli:
WEWNĘTRZNEJ ZACHOWANIE↔ WZMOCNIENIE (jest związek)
Nabywanie subiektywnego przekonania o związku przyczynowym pomiędzy zachowaniem (np. nauka) a występującym po nim wzmocnieniem (np. zaliczenie) prowadzi do ukształtowania się poczucia kontroli wewnętrznej
ZEWNETRZNEJ ZACHOWANIE ↔ WZMOCNIENIE (brak związku)
Poczucie kontroli zewnętrznej jest przekonaniem o braku związku między zachowaniem a jego skutkami
O tym, czy w procesie rozwoju osobowości rozwinie/ wytworzy się zewnętrzne lub wewnętrzne umiejscowienie kontroli, decydują uzyskiwane w doświadczeniu życiowym wzmocnienia (zaspokajanie potrzeb) oraz sytuacja psychologiczna
Koncepcja umiejscowienia kontroli (koncepcja kontroli) Juliana B. Rottera
Brakuje szerszych i systematycznych badań nad poziomem poczucia kontroli u sprawców przestępstw. Istniejące dotyczą populacji więziennej. Pozwalają one na wysunięcie ostrożnych przypuszczeń, iż tę grupę charakteryzuje zewnętrzny typ umiejscowienia kontroli
Psychologia agresywnego zachowania się
Agresja kryminalna od dawna jest przedmiotem zainteresowania psychologów
Nadal nie potrafimy jednoznacznie określić zależności pomiędzy zachowaniem agresywnym a przestępczością. Początkowo uważano, iż każdy czyn karalny był przejawem agresji (teorie Dollarda, Berkowitza)
Nie każde przestępstwo jest zachowaniem agresywnym i vice versa
Psychologia agresywnego zachowania się
Według A. Frączka (2002, s. 43-45) można w uproszczeniu mówić o następujących ujęciach agresji:
Ewolucyjno-biologicznych studiach nad agresją
Agresja ujmowana jest jako zachowanie agonistyczne (atak; agonistyka- w starożytnej Grecji- współzawodnictwo, zwłaszcza w zawodach sportowych i artystycznych), traktowane jako jeden z mechanizmów adaptacyjnych
Społeczno-normatywnych ujęciach agresji
Punktem odniesienia dla definiowania zachowań agresywnych są standardy kulturowe
Psychologia agresywnego zachowania się
Psychologicznych i psychospołecznych koncepcjach agresji
Poszukiwanie odpowiedzi na pytania o procesy i struktury intrapsychiczne, czynniki sytuacyjne i społeczno-kulturowe odgrywające rolę w formowaniu się skłonności do zachowań przestępczych:
Agresja jako intrapsychiczny stan emocjonalno- motywacyjny jednostki, z takimi komponentami jak irytacja, złość, gniew i bardziej trwałymi motywacjami (nienawiść)
Agresja jako szczególny rodzaj interakcji i relacji społecznych między jednostkami i niedużymi grupami społecznymi (AGRESJA INTERPERSONALNA); tego typu zachowania spełniają trzy kryteria: (1) bezpośrednio lub pośrednio szkodzą (ból, utrata czegoś cennego), (2) podejmowane są „intencjonalnie”, (3) są postrzegane jako przeciwieństwo zachowań prospołecznych
Psychologia agresywnego zachowania się
AGRESJA INTERPERSONALNA- lokowanie w różnych kontekstach:
Indywidualnych relacjach (interakcje) ludzi „tu i teraz” (np. syn pobił starszego rodzica)
Działaniach grupy społecznej i relacji międzygrupowych „tu i teraz” (np. walka gangów ulicznych)
Zjawiska socjopsychiczne: zjawisko pozytywnej identyfikacji społecznej z grupą; podkultura przestępcza
Rozwoju ontogenetycznym ludzi i ich doświadczeń socjalizacyjnych (np. odrzucenie emocjonalne w dzieciństwie i bycie ofiarą przemocy a skłonność do agresywnego traktowania partnera)
Agresywność i agresywna jednostka (jako przedmiot zainteresowania psychologii osobowości)
PODSUMOWANIE
Celem wykładu było ukazanie wybranych psychologicznych koncepcji wyjaśniania przyczyn zachowania przestępczego (psychoanaliza, H. Eysenck, W. Reckless, J. B. Rotter), które odwoływały się przede wszystkim do psychologii osobowości. Jak zauważa J. Gierowski można odwołać się do jeszcze innych działów psychologii, takich jak psychologia (...) socjalizacji czy motywacji (Ib., s. 732).
Psychologia przestępczości
Biologiczne determinanty wyjaśniania zachowań dewiacyjnych i przestępczych
Cele wykładu
Zwrócenie uwagi na próby ustalenia dziedziczenia skłonności do popełniania przestępstw, poprzez odwołanie się do badań nad:
- rodzinami przestępczymi
- dziećmi adopcyjnymi
- bliźniętami
- zaburzeniami struktury chromosomów
Wprowadzenie
Skoncentrowanie się dyscyplin biologicznych lub psychologicznych na cechach jednostki wynika zdaniem Andrzeja Gaberle i in. (1999, s. 88-89), z następujących założeń:
Doniosły wpływ na zachowanie jednostki wywierają cechy, dzięki którym można traktować ją jako odrębne indywiduum
Niektóre z powyższych cech- dziedziczone, wrodzone lub nabyte (np. na skutek urazu)- tworzą podłoże sprzyjające występowaniu zachowań społecznie szkodliwych
Wprowadzenie
Możliwe jest ustalenie, jakie cechy sprzyjają zachowaniom antyspołecznym (a nawet przestępczym), tzn. można wykryć związek przyczynowy pomiędzy określoną cechą (czy zespołem cech) a określonym zachowaniem
Ustalenie takiego związku oznacza ustalenie przyczyn przestępczości, co sprzyja tym samym podejmowaniu skutecznych działań zapobiegawczych
Wprowadzenie
Wśród teorii tworzących kierunek biopsychologiczny można wyróżnić (A. Gaberle i in., Ib, 90):
Teorie kładące nacisk na cechy somatyczne
Teorie kładące nacisk na cechy psychiczne
Teorie kładące nacisk na cechy somatyczne
Teorie antropologiczne
Koncepcje nawiązujące do genetyki
Koncepcje odwołujące się do zaburzeń funkcjonowania OUN
Pozostałe koncepcje, m.in. zaburzeń biochemicznych i hormonalnych. Z punktu widzenia interesującej nas problematyki brane są pod uwagę takie kwestie jak: wpływ na zachowanie człowieka zaburzeń w wydzielaniu gruczołów płciowych i zaburzenia przemiany biochemicznej (np. na skutek niewłaściwego odżywiania, zanieczyszczenia środowiska)
Teorie kładące nacisk na cechy psychiczne
Teorie konstytucjonalno-typologiczne
Koncepcje dotyczące nieprawidłowej osobowości
Koncepcje pogranicza zdrowia i choroby (psychopatie)
Teorie antropologiczne
Klasyczną teorią antropologiczną jest sformułowana w 1876 roku przez Cesare Lombrozo teoria „przestępcy z urodzenia”
Koncepcja wrodzonych czynników legła u podstaw pierwszej poważnej próby wyjaśnienia przyczyn zachowań przestępczych
Teorie antropologiczne
Zgodnie z poglądami C. Lombrozo około 40% skazanych to przestępcy z urodzenia. „Człowiek zbrodniarz”, to jednostka, która zachowała atawistyczne cechy człowieka przedhistorycznego i właściwe mu okrucieństwo oraz brak uczuć moralnych. Jednostka ta jest skazana na to, aby stać się przestępcą, ponieważ nie może uwolnić się od wrodzonych właściwości (B. Hołyst, 1995, s. 386)
Pod wpływem krytyki autor zmienił swoje poglądy, tzn. wskazywał na obciążenie dziedziczne, wynikające z chorób psychicznych lub alkoholizmu, uwzględnił także wpływ czynników środowiskowych (np. wychowanie, klimat), jako kształtujących trwałą tendencję do popełniania przestępstw (A. Gaberle i in., Ib., s. 91).
Teorie antropologiczne
Atawizm (łac. atavus- przodek)- występowanie u ludzi, zwierząt i roślin pewnych cech pierwotnych, właściwych ich dalekim przodkom, które w następstwie rozwoju ewolucyjnego zanikły i u przodków bliskich danemu osobnikowi nie występują
Teorie antropologiczne
C. Lombroso na podstawie badań psychiatrycznych i antropologicznych doszedł do wniosku, iż czyn przestępczy to zjawisko przyrodnicze i biologiczne, uwarunkowane właściwościami fizycznymi i psychicznymi sprawcy tego czynu. Wspomniany autor niektóre cechy fizyczne, szczególnie te dotyczące czaszki przypisywał określonym kategoriom przestępców
Teorie antropologiczne
Poglądy C. Lombroso zostały odrzucone. Krytycy zarzucali mu błędy metodologiczne (np. niewłaściwy dobór próby badanej, jednostronność analizy), wykazując na podstawie licznych badań, że nie występuje „typ przestępcy”, który charakteryzuje się stałym zespołem cech, a takie same przestępstwa popełniają osoby o odmiennych charakterystykach antropologicznych (A. Gaberle i in., Ib., s. 91)
Szkole antropologicznej zarzucano, iż lansuje ona mechanistyczny (=skrajnie deterministyczny) obraz człowieka i nie uwzględnia jednostkowej aktywności i jej zdolności do wpływania na własny los
Koncepcje dziedziczenia skłonności do zachowań przestępczych
Mechanizm dziedziczenia obejmuje nie tylko cechy somatyczne, ale również tendencję do określonego zachowania
Nurt ten zajmuje się wyjaśnianiem zjawiska przestępczości poprzez bezpośrednie odwołanie się do zmiennych biologicznych, tj.:
Badania nastawione na uchwycenie roli dziedziczenia w powstawaniu zachowań aspołecznych- badania genealogiczne
Ustalanie różnic pomiędzy osobami będącymi bliźniętami monozygotycznymi (MZ) czy dyzygotycznymi (DZ)- badania bliźniąt (badania gemelliologiczne)
Gemeliologia (łac. Gemelli- bliźnięta)- nauka o bliźniętach stanowiąca dział genetyki, mający podstawowe znaczenie w badaniach nad dziedziczeniem cech u człowieka (SWO, s. 245)
Koncepcje dziedziczenia skłonności do zachowań przestępczych
Ustalanie różnic pomiędzy dziećmi adoptowanymi i ich przybranymi rodzicami oraz rodzicami naturalnymi a ich zachowaniami naruszającymi normy (prawne, społeczne)- badania adopcyjne
Badanie związku pomiędzy układem chromosomów płciowych a społecznym zachowaniem jednostki- zaburzenia struktury chromosomów
Badania genealogiczne
Prowadzone najwcześniej, tj. na początku XX wieku
Badaniami obejmowano rodziny wielopokoleniowe. Wychodzono z założenia, że pochodzenie od przodka o określonych cechach (np. alkoholika, prostytutki, włóczęgi) powinno rzutować na społeczne funkcjonowanie jego zstępnych
Badania Goddarda nad rodziną oznaczoną kryptonimem „Kallikak”
Badania genealogiczne
Zastrzeżenia:
Na podstawie tak przeprowadzonych badań nie można orzec, na ile zachowanie człowieka jest zdeterminowane czynnikami genetycznymi (dziedzicznymi), gdyż ich wpływu nie można oddzielić od wpływu czynników społecznych.
Na przykład: o staniu się alkoholikiem nie decydują li tylko i wyłącznie czynniki biologiczne (a są i tacy, którzy ich znaczenie w tym przypadku podważają), znawcy problematyki wskazują ponadto na czynniki psychologiczne i społeczne (środowisko rodzinne i najbliższe)
Badania bliźniąt
Początki badań- okres międzywojenny
S. Batawia:
nie można mówić o dziedziczeniu określonych cech psychicznych, postaw czy zachowań (np. przestępczych), które zawsze wykształcają się w interakcji czynników biologicznych i środowiskowych. Można jedynie mówić o biologicznym uwarunkowaniu pewnych dyspozycji, podstawowych reakcji, ogólnego kierunku rozwoju człowieka (D. Wójcik, Ib., s. 24)
Badania bliźniąt
W większości badań znajdowano tendencję do zgodności zachowań u bliźniąt MZ, a nie wykrywano lub wykrywano w nieznacznym stopniu u bliźniąt DZ
Błędy metodologiczne: niewielkie liczebnie próby, pod jakimś względem wyselekcjonowane
Krytycy uważają, że zgodność niektórych zachowań czy cech u bliźniąt MZ wychowujących się w identycznych warunkach może być uwarunkowana środowiskowo (+ tendencja u tych osób do identyfikacji z bratem czy siostrą bliźniakiem)
Badania adopcyjne
Uważano, iż w tego typu badaniach można oddzielić wpływ czynników genetycznych od środowiskowych. W tym celu należy brać pod uwagę tylko te przypadki adopcji, kiedy dziecko trafiło do przysposabiających rodziców wkrótce po urodzeniu i nie miało szans na dłuższy kontakt z biologicznymi rodzicami
Takie badania możliwe są w krajach, gdzie przepisy administracyjne pozwolą odnaleźć wszystkie przypadki adopcji w jakimś czasie
Badania adopcyjne
Analizowano wpływ czynnika genetycznego w genezie przestępczości i uzależnienia od alkoholu
Wskazywano na istotny związek pomiędzy przestępczością rodziców naturalnych i ich dzieci, podczas gdy takich związków nie wykrywano w relacji: rodzice przybrani- dzieci adopcyjne
Dlaczego wyniki prezentowanych badań są niejednoznaczne?
Odpowiedzi należy szukać w ustaleniach genetyki:
Dziedziczy się jedynie określoną zdolność wchodzenia w interakcje ze środowiskiem
Dziedziczy się jedynie podłoże biologiczne lub procesów biochemicznych, które w określonych warunkach środowiskowych może sprzyjać czy to popadaniu w alkoholizm bądź nabywaniu skłonności do zachowań kryminalnych (A. Gaberle i in., Ib., s. 94)
Zaburzenia struktury chromosomów
W komórce człowieka powinno być 46 chromosomów, ułożonych w 23 pary, z czego 22 to tzw. autosomy, a ostatnia tworzona jest przez chromosomy płciowe, określane symbolami X (chromosom żeński) i Y (chromosom męski). W normalnym układzie u kobiet występują dwa chromosomy X, a u mężczyzn po jednym X i Y. Morfologiczny obraz chromosomów- zwany kariotypem (u mężczyzn 46XY; u kobiet 46XX), bywa jednak zaburzony
Zaburzenia struktury chromosomów
W niektórych badaniach ustalono, że posiadanie dodatkowego męskiego chromosomu (a więc kariotypu 47XYY, 48XXYY itd.) ma wywoływać tendencję do zachowań kryminalnych o podłożu agresywnym, a także aspołeczność, niestałość, afektywność i inne podobne cechy osobowości. Z kolei inne badania nie potwierdziły tych ustaleń. Niektórzy badacze odrzucają twierdzenie o wpływie dodatkowego chromosomu Y na powstawanie tendencji do zachowań agresywnych
Zaburzenia struktury chromosomów
Na podstawie badań prowadzonych wśród przestępców wykazujących nieprawidłowość w sferze psychiki (np. psychopatia, upośledzenie umysłowe) stwierdzono częstsze występowanie kariotypu 47XXYY lub 47XYY niż w ogólnej populacji mężczyzn. Należy pamiętać, iż odsetek osób z taką aberracją chromosomalną jest minimalny (około 0,15%)
Zaburzenia struktury chromosomów
Nie można wykluczyć, że u osób posiadających zbędny chromosom płciowy pojawią się pewne zaburzenia w zachowaniu, związane właśnie z tym dodatkowym wyposażeniem
Wspomniane aberracje występują w różnych postaciach (np. zespół Downa wywołany dodatkowym chromosomem w 21 parze- kariotyp 47XY21+) i że zawsze prowadzą one do zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. W związku z tym niektórzy z autorów proponują (np. A. Gaberle i in.), aby zaburzenia struktury chromosomów płciowych nie traktować inaczej niż przypadek choroby, która może odbić się na zachowaniu
Zaburzenia struktury chromosomów- kilka uwag krytycznych
Dość częste posługiwanie się w badaniach wyselekcjonowanymi zbiorowościami
Prace empiryczne obejmowały zbyt małe liczby osób, u których występowały anomalie chromosomalne
W wielu badaniach brak było właściwej grupy kontrolnej
Brak jest wiarygodnych danych o zaburzeniach struktury chromosomów w ogólnej populacji
Nie uwzględniano w badaniach roli czynników środowiskowych
Czy „gen przestępczości” istnieje?
Cytowane i przeprowadzone do tej pory badania nie dostarczają przekonywujących dowodów, które potwierdziłyby hipotezę o kryminogennej roli czynników genetycznych oraz istnieniu „chromosomu przestępczości”
Czynniki biologiczne
Jakie czynniki, środowiskowe czy biologiczne, warunkują prawidłowy lub zaburzony rozwój człowieka?
Przy obecnym stanie nauki odchodzi się od sporu „biologia czy środowisko”, gdyż:
Niejednokrotnie nie jest możliwe ustalenie, który z tych czynników stanowi pierwotną, a który wtórną przyczynę zaburzeń rozwoju i ukształtowania zachowania nieprzystosowawczego i przestępczego
Lepiej mówić o podatności na wystąpienie różnych zaburzeń w rozwoju jednostki
Lepiej mówić o określonym wyposażeniu psychobiologicznym jednostki
Czynniki biologiczne
S.A. Shah i L. H. Roth (D. Wójcik, 1986, s. 20-21) dokonując przeglądu prac na temat kryminogennej roli czynników biopsychicznych rozpatrują na ich podstawie bezpośredni i pośredni wpływ czynników biologicznych na zachowanie przestępcze
Czynniki biologiczne
Bezpośredni wpływ na zachowania przestępcze:
-zaburzenia endokrynologiczne
-guzy mózgu
- niektóre choroby psychiczne
Czynniki biologiczne
Pośredni wpływ na zachowania przestępcze:
- komplikacje okołoporodowe
- mikrouszkodzenia OUN (patologiczny zapis w EEG, zaburzenia neurologiczne)
- zaburzenia osobowości typu psychopatycznego
- zaburzenia struktury chromosomów i in.
PODSUMOWANIE
Proponowany w literaturze podział czynników biologicznych nie jest rozłączny, co oznacza, że poszczególne czynniki są ze sobą ściśle powiązane
Post został pochwalony 0 razy |
|
NOTATKI Z TEGO WYKŁADU BO JA NIE MOGŁAM NA NIM BYĆ DO KOŃCA? DZIĘKI
